កិច្ចសន្យា

 ផ្នែកទី ១៖  កាតព្វកិច្ច

          កាតព្វកិច្ច គឺជាទំនាក់ទំនងគតិយុត្តដែលចងបុគ្គលពីរនាក់ ដោយឱ្យបុគ្គលម្នាក់ដែលបានកំណត់មានករណីយកិច្ចមួយចំនួនចំពោះបុគ្គលដែលបានកំណត់ម្នាក់ទៀត។ បុគ្គលដែលមានករណីយកិច្ចហៅថា កូនបំណុល រីឯបុគ្គលដែលទទួលផលប្រយោជន៍ពីករណីយកិច្ចនោះហៅថាម្ចាស់បំណុល។ ម្ចាស់បំណុលមានសិទ្ធិត្រូវគ្នាទៅនឹងករណីយកិច្ចរបស់កូនបំណុល។ ដោយយោងតាមគោលនយោបាយនីតិកម្មសម្រាប់ក្រមរដ្ឋប្បវេណី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក៏មានមាត្រាកំណត់និយមន័យនៃកាតព្វកិច្ចនេះផងដែរ។

១. សញ្ញាណទូទៅនៃកាតព្វកិច្ច

ក. ប្រធាននៃកាតព្វកិច្ច

ប្រធាននៃកាតព្វកិច្ច អាចជារូបវន្តបុគ្គល ឬនីតិបុគ្គល ហើយត្រូវបានគេហៅថា ម្ចាស់បំណុល ឬកូនបំណុល។ នៅក្នុងទំនាក់ទំនងកាតព្វកិច្ចនេះ ម្ចាស់បំណុល គឺសំដៅទៅលើបុគ្គលដែលទទួលបានផលប្រយោជន៍ ពីករណីកិច្ចរបស់កូនបំណុល ឬតតិយជន។​ ចំណែកឯកូនបំណុល គឺសំដៅដល់បុគ្គលដែលមានករណីកិច្ចតាមច្បាប់ ឬតាមឆន្ទៈព្រមព្រៀង។

ខ. ពហុកាតព្វកិច្ច  

ពហុកាតព្វកិច្ចគឺ សំដៅកិច្ចដែលមានម្ចាស់ច្រើននាក់ ឬកូនបំណុលច្រើន។ ពហុកាតព្វកិច្ចរួមមាន៖ កាតព្វកិច្ចដែលមានម្ចាស់បំណុលច្រើននាក់ កាតព្វកិច្ចសាមគ្គី និងកាតព្វកិច្ចអវិភាគ។(នីតិកិច្ចសន្យា ទំព័រទី៣ រៀបរៀងដោយលោកគ្រូ លេខ សេណី)

២. ប្រភេទនៃកាតព្វកិច្ច

កាតព្វកិច្ចត្រូវបានគេបែងចែកជាច្រើនសណ្ឋានដូចខាងក្រោម៖

        ក. កាតព្វកិច្ចប្រគល់វត្ថុដែលបានកំណត់ជាក់លាក់ (មាត្រា ៣១៤)

ខ. កាតព្វកិច្ចដែលបានកំណត់ប្រភេទនៃវត្ថុ(មាត្រា ៣១៥)

គ. កាតព្វកិច្ចជាប្រាក់                      

ឃ.កាតព្វកិច្ចជារូបិយវត្ថុបរទេស

ង. កាតព្វកិច្ចអនិយ័ត(មាតា្រ ៣២០)។(សេចក្តីពន្យល់អំពី ក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី ឆ្នាំ​២០០៩)

 

ផ្នែកទី ២ ៖     ការកើតឡើងកាតព្វកិច្ច

ការកកើតឡើងនៃកាតព្វកិច្ចមានបុព្វហេតុ សំខាន់ៗពីរយ៉ាង៖

១. កាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយឆន្ទៈ

កាតព្វកិច្ចកើតមានឡើងដោយកិច្ចសន្យា ដោយសកម្មភាពឯកតោភាគី ដោយការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល ដោយសេចក្តីចម្រើនដោយឥតហេតុ ដោយអំពើងនីត្យានុកូល និងបញ្ញត្តិនៃច្បាប់។  កាតព្វកិច្ចដែលកើតចេញពីឆន្ទៈរបស់ភាគី គឺសំដៅលើកាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយកិច្ចសន្យា និងសកម្មភាពឯកតោភាគី។  ក្នុងមាត្រ ៣០៩ ចំនុចលេខ ២ កាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយកិច្ចសន្យា និង ដោយសកម្មភាពឯកតោភាគី​ គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយឆន្ទៈរបស់គូភាគី។

២. កាតព្វកិច្ចដែលកើតចេញពីការកំណត់ដោយច្បាប់

        ក.ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល (មាត្រា ៧២៩​ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី)

        កាលបើបុគ្គលណាម្នាក់បានធ្វើអ្វីមួយក្នុងនាមអ្នកដទៃ ហើយក្នុងឆន្ទៈបំពេញដើម្បីការពារ ឬធ្វើឱ្យមានប្រយោជន៍ដល់បុគ្គលម្នាក់ទៀត នោះបុគ្គលដែលត្រូវបានគេគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល ត្រូវមានកាតព្វកិច្ចទៅបុគ្គលនោះវិញ តាមការកំណត់ដោយច្បាប់។

        ខ.សេចក្តីចម្រើនដោយឥតហេតុ ឬ អហេតុផល (មាត្រា ៧៣៦ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី)

        សេចក្តីចម្រើនដោយឥតហេតុ គឺសំដៅដល់ស្ថានភាពដែលបុគ្គលមួយទទួលផលប្រយោជន៍ដោយគ្មានមូលហេតុនៃការទទួលប្រយោជន៍ពីភាគីម្ខាងទៀត ហើយអ្នកទទួលរងគ្រោះពីការបាត់បងផលប្រយោជន៍នោះមានសិទ្ធិទាមទារឱ្យសងមកវិញនូវផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួនពីអ្នកទទួល។          

គ. អំពើអនិត្យានុកូល (មាត្រា ៧៤២ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី)

    អំពើអនិត្យានុកូល គឺជាការប្រព្រឹត្តកំហុសដោយចេតនា និង អចេតនា ដែលមានទម្រង់ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកមានករណីកិច្ចត្រួតពិនិត្យ ការទទួលខុសត្រូវរបស់និយោជក អំពើអនីត្យានុកូលរបស់នីតិបុគ្គល អំពើអនីត្យានុកូលរបស់មន្ត្រីរាជការ ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកកាន់កាប់សត្វ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះផលិតផលរបស់អ្នកផលិតវត្ថុ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះវត្ថុដែលគ្រោះថ្នាក់ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណង់ជាប់ដី និង អំពើអនីត្យានុកូលរួម ដូចខាងក្រោម៖

១. ការធ្វើអំពើបំពានដោយព្យាករទុកជាមុនអំពី ការកើតឡើងនៃលទ្ធផល ហើយដោយទទួលយកការកើតឡើងនៃលទ្ធផលនោះ។

២. ការធ្វើអំពើតាមប្រក្រតី បុគ្គលដែលមានឋានៈក្នុងងារ ឬបទពិសោធស្នើគ្នា និងធ្វើអំពើនោះ អាចព្យាករទុកជាមុនអំពីការកើតឡើងនៃលទ្ធផលក៏ដោយក៏អំពើនោះនៅតែពុំបានព្យាករទុកជាមុនអំពើការកើតឡើងនៃលទ្ធផលនោះ ដោយសារការធ្វេសប្រហែសមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ហើយទោះជាមានករណីកិច្ចជៀសវាងនូវលទ្ធផលនោះក៏ដោយ ក៏នៅតែប្រព្រឹត្តផ្ទុយនឹងករណីកិច្ចនោះ។

 ផ្នែកទី ៣ ៖       ការរលត់កាតព្វកិច្ច

ការរលត់កាតព្វកិច្ច គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងម្តង ហើយរលត់ទៅវិញដោយហេតុផលមួយចំនួន។ ដូចនេះ វាមិនរាប់បញ្ចូលករណីដែលកាតព្វកិច្ចត្រូវចាត់ទុកថាមោឃៈតាំងពីដំបូងឡើយ។

១. មូលហេតុនៃការរលត់កាតព្វកិច្ច

ចំពោះការលុបចោលត្រូវបញ្ចូលក្នុងមាត្រា៤៣៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី លុះត្រាតែមានការអនុវត្តសិទ្ធិលុបចោល ឬ ករណីកាតព្វកិច្ចត្រូវរលត់ដោយមានវិការៈក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈ តាំងពីពេលចាប់ផ្តើមកាតព្វកិច្ចមក និងមានចែងក្នុង មាត្រា ៤៣៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ដូចខាងក្រោម ៖

-     ការសង ការទូទាត់ ការលើកលែង នវកម្ម ឬ ព្យាកុលភាព

-     អលទ្ធភាពក្នុងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ដោយគ្មានកំហុសរបស់កូនបំណុល

-     ការបំពេញលក្ខខណ្ឌនៃការរំលាយ ឬ ការរំលាយកិច្ចសន្យា

-     ការផុតអាជ្ងាយុកាលនៃការរំលត់

-     ការអនុវត្ត សិទ្ធិលុបចោល (មោឃភាព និងការលុបចោល)។

 

២. លក្ខខណ្ឌ​នៃការរលត់កាតព្វកិច្ច

          ក្នុងករណី​ដែល​លក្ខខណ្ឌ​រំលាយ​កាតព្វកិច្ច​ ឬសិទ្ធិ​ដែល​កើតឡើង​ដោយ​កិច្ចសន្យា​ ឬសកម្មភាព​ឯកតោភាគី​ អានុភាព​នៃ​កាតព្វកិច្ច​ ឬសិទ្ធិ​នោះ​ត្រូវ​រលត់​នៅពេល​លក្ខខណ្ឌ​រំលាយ​នោះ​ត្រូវ​បាន​បំពេញ​។ ប្រសិនបើ​ភាគី​ដែល​នឹង​ទទួលការ​ខូចប្រយោជន៍​ ដោយសារ​លក្ខខណ្ឌ​ត្រូវ​បាន​បំពេញ​ហើយ​ ភាគី​នោះ​បាន​រារាំង​មិន​ឲ្យ​លក្ខខណ្ឌ​នោះ​ ត្រូវ​បាន​បំពេញ​ដោយចេតនា​ ភាគី​ម្ខាងទៀត​អាច​ចាត់ទុកថា​ លក្ខខណ្ឌ​នោះ​ត្រូវ​បាន​បំពេញ​រួចហើយ​។

ក. ការកំណត់​ពេល​

ករណី​មានការ​កំណត់ពេល​អានុភាព​ នៃ​កិច្ចសន្យា​មិន​ត្រូវ​កើតឡើង​ឡើយ​ លុះត្រាតែ​ពេលកំណត់​នោះ​មកដល់​។

 

ខ. អំឡុង​ពេល​

 ប្រសិនបើជា​ការ​គណនា​អំឡុង​ពេល​ ត្រូវ​គិតជា​ម៉ោង​ នាទី​ ឬវិនាទី​ គឺ​គិត​គណនា​ពី​ពេល​ចាប់ផ្តើម​រហូតដល់​ចប់​។ ប្រសិនបើ​កំណត់​ជា​ថ្ងៃ​ សប្តាហ៍​ ខែ​ ឬឆ្នាំ​វិញ​ មិន​ត្រូវ​គិ​តប​ញ្ជូល​ថ្ងៃ​ដែល​ចាប់ផ្តើម​នោះ​ទេ​ លើកលែងតែ​អំឡុង​ពេល​នោះ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ម៉ោង​សូន្យ​ទៅ​។ ចំណែក​ថ្ងៃ​បញ្ចប់​ពេញលេញ​វិញ​ គឺ​នៅ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​នៃ​អំឡុង​ពេលនោះ​ តែបើ​ចំ​ថ្ងៃអាទិត្យ​ ឬថ្ងៃបុណ្យ​ សំរាក​ពេល​ផុត​ត្រូវលើ​កទៅ​ថ្ងៃបន្ទាប់​៕

៣. ផលវិបាកនៃការរលត់កាតព្វកិច្ច

   ចំពោះការលុបចោល ឬរលត់កាតព្វកិច្ចមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាចធ្វើអោយមានផលវិបាកដូចខាងក្រោម ៖

-     បាត់បងនូវផលប្រយោជន៍ របស់គូភាគី

-     ធ្វើអោយជនខិលខូចកេងចំនេញពីផលប្រយោជន៍នៃការរលត់កាតព្វកិច្ច

-     គ្មានប្រសិទ្ធិទៅលើគូភាគី ចំការសម្រុះសម្រួលក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ។